Árbol del Turista

Het dilemma

In het voorjaar van 2017 maakte ik met het gezin een rondleiding door de hoofdstad van Cuba: Havanna. Onze gids was goed opgeleid, jong en idealistisch; de ideale spreekbuis voor een socialistische maatschappij, dat gelijke kansen biedt aan iedereen door middel van gratis onderwijs en gezondheidszorg. Er is weinig criminaliteit, drugs of prostitutie. De mensen kleurrijk en vriendelijk.

Fidel Castro kwam in 1959 aan de macht  en zijn socialisme inspireerde een hele generatie revolutionairen. Linkse studenten en intellectuelen kwamen in de jaren ‘60 van over de hele wereld de verworvenheden van de Cubaanse revolutie met eigen ogen aanschouwen. De droom van een ‘vrolijke’ revolutie leek in dit tropische land werkelijkheid te worden.

In Cuba noemen ze de Gumbo-Limbo boom met zijn rode, schilferende bast, als grapje ‘tourist tree’ (árbol del Turista), aangezien toeristen de tropische zon onderschatten en knalrood verbranden.

Er was een andere zijde aan Cuba, waarin er geen ruimte was voor een afwijkende mening.  Castro schafte politieke vrijheid af. Vele Cubanen vluchtten naar Florida. Het dilemma van groepsbelang tegenover de individuele vrijheid. Onze gids betoogde, dat je vanuit armoede en  onderdrukking niet ineens een democratische welvaarts- en rechtsstaat kunt zijn. Dat wij in Europa rijk zijn geworden met uitbuiting van veel landen - zoals Cuba- tijdens de koloniale tijd. Vervolgens konden wij deze welvaart gebruiken om onze westerse maatschappij vorm te geven en economische macht uit te oefenen op het wereldtoneel. Beetje hypocriet om over Westerse ‘normen en waarden’ te pochen?

President Raúl Castro wil nu een koerswijziging naar meer kapitalisme, zonder de honderd procent politieke controle op te geven, zoals in China. Dat zal niet meevallen. Na een jarenlang embargo is het land arm. De meeste mensen kunnen de producten op de vrije markt niet betalen. In een transitie naar het kapitalisme, zullen armen en zwakken het meest kwetsbaar zijn en zal een kleine groep haar posities innemen om toe te slaan voor het grote geld, zoals dat ook gebeurde in de Sovjet-Unie en Oost-Europa. Als er grote stromen toeristen op gang komen, resorts, privé stranden, dure winkels en trendy restaurants; in hoeverre zal de lokale Cubaan daar van gaan profiteren?

Toeristen vrezen dat Cuba snel zal veranderen. Als toerist biedt het zien van paard en wagens, vervallen koloniale huizen en oude auto’s mooie beelden. Maar wat als het je leven is?